Centiyane

Centiyane

Centiyane (Gentiana Lutea)

Özellikle kuzey yarım kürenin ılıman ve dağlık bölgelerinde yetişen centiyan ülkemizde de Uludağ civarında ve dağlık Karadeniz bölgesinde yetişmektedir. Yaklaşuk 1,5 metre boylarında, sarı çiçekler açan otsu bir bitkidir.

 

Doğanın bizlere sunduğu her bir bitkinin, otun, yaprağın mutlaka biz canlılar için bir, hatta birçok açıdan faydası bulunmaktadır. Doğa daha yakın yaşayarak, beslenerek, doğayı daha iyi tanıyarak, doğal olana yaklaşarak sağlığımızı korumak, yaşam kalitemizi ve hatta ömrümüzü artırmak mümkündür. Yeter ki, doğadaki neyin, neye iyi geldiğini bilelim, doğayı tanıyalım ve doğadaki şifa kaynaklarını uzmanların görüş ve önerileri doğrultusunda kullanmaya özen gösterelim. Doğa bizim en iyi yardımcımız, tabi ki ondan nasıl faydalanacağımızı bilirsek. İşte bu sebeplerden ötürü doğadaki şifa kaynaklarını tanımaya devam ediyoruz.

 

Yol kenarlarında yabani bir bitki olarak yetişen centiyane; sarı centiyan, acı ot, acı kök, centiyana, büyük kantaron, Cintiyane, defneyezit, güşadotu, kantaron-u kebir, sivri kökü, yılan otu, kızıl kantaron, eşek turpu gibi isimlerle de tanınmaktadır. Ortaçağda panzehir olarak da kullanılan centiyaneye dair bilinen en net veri, sindirim sistemini tedavi edici şifalı bir bitki olduğudur. Yani sindirim sistemi sorunlarının doğal yolla tedavisi için centiyaneden faydalanmak öneriliyor.

Centiyane otunun Latince ismi gentiana luteadır ve bu otun kimyasal yapısında; acı maddeler, uçucu yağlar, çok az miktarda da olsa tanen, müsilaj ve şeker bulunmaktadır. Centiyane, diğer acı madde içeren gruplardan farklı olarak tanen maddesi içermekte ve bunun etkisinin önemsenmeyecek kadar az olduğudur. Yani tanen maddesi çok azken, acı maddeler arasında en acı olarak bilinen amarogentin maddesi en yoğun etkiye sahiptir. Buradan da anlaşılacağı üzere centiyane otu, yoğun bir acı tat barındırmaktadır.

Sarı, yabani bir çiçeği andıran centiyane, özellikle yaz mevsimlerde işlevselliğini daha fazla arttırmaktadır. Yol kenarlarında, sulak yerlerde Temmuz ve Ağustos aylarında sarı renkte açan çiçekler görsel açıdan muhteşemdir. Yeterince büyüdüğünde yaklaşık bir metre boya sahip olan centiyane, kalın kökleriyle gelişimini en iyi şekilde tamamlar, doğal koşullara karşı da dayanıklıdır. Ülkemizde daha çok dağlık yerlerde, özellikle Doğu Karadeniz, Uludağ ve Bozdağ civarında yetişen centiyane otu, geniş yapraklı ve kalın köklü bir bitkidir. Kökü çok acı olan centiyanenin yaprağı ceviz yaprağına benzerken, meyvesi baş tarafında çanak gibi görünür, içi sarı, dışı ise koyu, esmer renktedir. Sarı ve mavi türleri olan centiyane, tıp ve kozmetik endüstrisinde kullanılmaktadır.

Temmuz, Ağustos gibi yaz aylarında sapsarı çiçekler açan centiyanenin kökleri uzun sürede yavaş büyümektedir. 4 – 5 yıllık centiyanenin kökleri sonbahar, kış aylarında çıkarılır, temizlenir, dilimlenir ve temiz bir zemine serilerek önce güneşin altında sonra da gölgede yavaş yavaş kurutulur. İşte bu şekilde kuruyan centiyane kökleri öğütülüp toz haline getirilerek ya da suda kaynatılarak tüketilir. Centiyanenin çok acı bir tadı olmakla birlikte, pek çok derde derman olan şifalı özelliği onu çok değerli hale getirmektedir.

 

Kullanılabilir Kısımlar: Bitkinin medikal amaçlarla kullanılan kısmı taze veya kurutulmuş toprakaltı kısımları (kökler) ve nadiren gövde kısmıdır. Ancak genellikle kök kısmı kullanılmaktadır.

İçeriğindeki Bileşenler: İridoid monoterpenler (amarogentin, gentioprikrosid, swertiamarine, sweroside ), monosakkaritler ve oligosakkaritler (sakaroz, gentianoz, gentiobios), piridin alkoloidleri, xanthone deriveleri (gentisin, gentisein, isogentisin, 1,3,7 trimetoksiksanton), uçucu yağ vs.. olmak üzere birçok bileşen içermektedir

Etkileri ve Kullanıldığı Durumlar: Yapılan ilk çalışmalar, centiyan kökünün sedatif etkileri (rahatlatıcı, yatıştırıcı, gevşetici) olduğunu göstermektedir. Bitkinin içeriğindeki ksanton gentiakauletin maddesinin antidepresan etkileri olduğu tahmin edilmektedir. Bu etkiyi ise monoamin oksidaz A enzimini inhibe ederek (depresyonda pozitif etki gösteren serotonin ve noradrenalin gibi monoaminlerin yıkımını sağlayan enzimin aktivitesini önleyerek) gösterdiği düşünülmektedir. Yapılan diğer araştırmalar, centiyan gövdesinin ise MAO-B enzimini de inhibe ettiğini akla getirmiştir.

Centiyan kökü tarihte hipertansiyonu düşürerek, tansiyonu dengelemek için kullanılmıştır. Yapılan bazı çalışmalar centiyanın içeriğinde bulunan gentiakauletin ve gentiakokhianin maddelerinin bilinmeyen bir mekanizma sayesinde damarları genişlettiği ve bu sayede tansiyonu düşürdüğü sanılmaktadır.

Centiyane faydaları:

İştahsızlık, şişkinlik, sindirim sistemindeki gaz birikimi, diyare, gastrit, mide bulantısı ve mide yanması gibi sindirim sistemiyle ilgili problemlere karşı.
Yüksek ateşi düşürmek için.
Hipertansiyonu düşürerek tansiyonu dengelemek amacıyla.
Menstural akımı uyararak adeti hızlandırmak için.
Antispazmodik (spazm giderici) olarak.
Antihelmintik (bağırsak kurt ve parazitlerini düşürücü) ve antiseptik amaçlı oral olarak (ağızdan alınarak) kullanılmaktadır.
Centiyane topikal olarak halk arasında yaraların tedavi edilerek iyileşmesi ve bazı kanser türlerinin tedavisine yardımcı olarak da kullanılmaktadır.
Centiyane mürver çiçeği, mine çiçeği ve çuha çiçeği ile beraber kullanıldığında sinüsleri açmak için ve sinüziti tedavi etmek amacıyla kullanılmaktadır. Centiyan, halk arasında diğer bazı preparatlarla beraber sıtmanın tedavisi için de kullanılmaktadır.
Centiyan ayrıca yiyecek, içecek ve kozmetik ürünlerde de kullanılmaktadır.
Karaciğer sağlığını korur, güçlendirir ve karaciğer hastalıklarının tedavisine yardımcı olur.
Genel olarak vücudu güçlendirir, bağışıklık sistemine kuvvet verir.
Kandaki alyuvar miktarını arttırıcı özelliği sayesinde kansızlığı önler. Kansızlık sorunu için bu bitkinin kökünün kuru üzümle birlikte kaynatılarak içilmesi önerilir.
Kalp sağlığını korur, kalp hastalıklarına karşı şifalı etki gösterir.
Safra kesesi salgılarını düzenler, dengeler.
Centiyane kökü tozu iltihaplı yaralara sürüldüğünde yaraları tedavi eder.
Zihinsel fonksiyonları düzenleyici, güçlendirici etkisi vardır. Alzheimer, bunama gibi zihinsel yetilerin azaldığı rahatsızlıkların tedavisinde etkilidir. Bu tür sorunların tedavisi için; 1 kilo üzüm ya da elma sirkesinin içine 1 avuç centiyane çiçeği konur ve 10 gün bekletilir. Bu şekilde hazırlanan karışım süzülür ve sabah, akşam birer çay bardağı içilir.
Hazımsızlık ve iştahsızlık gibi sorunların tedavisinde etkilidir.
İdrar söktürücü özelliği vardır. Bu sebeple de vücutta su tutulumu olduğunda, ödem atmak istendiğinde centiyane tüketilmesi faydalı olur.
Centiyane kökünün tozu vücuttaki lekelere sürüldüğünde lekelerin rengi açılır.
Enerji verir, kronik halsizlik, yorgunluk sorunlarında şifa olarak tüketilir.

 

Centiyane nasıl kullanılır:

Centiyane genel olarak 1 bardak suya yarım çay kaşığı kadar konur ve günde 1 – 2 bardak içilebilir.

 

Centiyane çayı yapılışı:

Soğuk suda centiyane çayı demlemek için; ince kıyılmış yarım çay kaşığı centiyane kökü, 1 su bardağı suyun içinde 10 saat kadar bekletilerek demlenilir ve sonrasında süzüldükten sonra içilir.
Sıcak suda centiyane çayı demlemek için; ince kıyılmış yarım çay kaşığı centiyane kökü, 1 su bardağı kaynar suyun içinde haşlanır ve 20 dakika bekletildikten sonra süzüp içilir.

 

Centiyane tüketimine dair uyarılar:

Diğer tüm bitkisel ürünler, doğal maddeler gibi centiyane kullanımı da kesinlikle uzman bilgisi ve önerisi gerektirmektedir. Doğada bulunan hiçbir ürün bilinçsizce kullanılmamalıdır. Zaten her doğal ve faydalı bitki herkes için iyi ve şifalı olmayabileceği için kullanmadan önce bir uzmana, mümkünse bir doktora danışmakta fayda var. Centiyane de, etkisi güçlü bir bitki olduğu için herhangi bir hastalığı ya da özel durumu olanların uzmana danışmadan kullanmaları önerilmez.

Tüm hastalıklarda geçerli olmakla birlikte, özellikle de kan basıncı yüksek olanlar, mide kanamasına eğilimli olan kişiler, uzun süreli ve sürekli burun kanaması yaşayanlar, hamileler, emzirme döneminde olanlar, midesinde yüksek asit sorunu olanların centiyane bitkisini hiçbir şartta kullanmamaları gerekiyor.

Yüksek tansiyon hastalarında centiyane bitkisinin ölümcül bir etki göstermesi bile söz konusu olabileceği için kesinlikle kullanılmamalıdır.

Bitkilere ya da aslında herhangi bir şeye karşı alerjisi olanların uzmana danışmadan centiyane bitkisi kullanması önerilmez.

Centiyane bitkisinin bağırsak fonksiyonlarını düzenleyici etkisi olmakla birlikte; on iki parmak bağırsağı ülseri sorunu olanların uzmana danışmadan centiyane bitkisi kullanmaları sağlık sorunlarına sebep olabilir.

Centiyane bitkisinin her ne kadar yukarıda sıralananlar gibi sayısız faydası olsa da, bu faydalardan maksimum yararlanabilmek ve herhangi bir yan etki yaşamamak için tüketim dozuna dikkat edilmelidir. Şifalı olan diğer tüm bitkiler gibi centiyane de, önerilenden daha sık ve daha yüksek dozda tüketildiğinde pek çok sağlık sorununa sebep olabilir.

Centiyane çok yaygın olarak tanınan bir bitki olmadığı için tam olarak o olduğundan emin olunmadan alınmamalı, tüketilmemelidir.

 

Subscribe
Bildir
guest
Bizi Değerlendirin
0 Yorum
Inline Feedbacks
View all comments
Lütfen kopyalamayın!
0
Düşüncelerinizi çok isterim, lütfen yorum yapın.x